Терең маданий мурасты жана жүздөгөн жылдык салтты чагылдырган түрк ашканасы бүткүл дүйнөгө таанылган. Албетте мындай атактуулуктун катарында түрк таттуулары да бар. Түрк десерттери өлкөнүн археологиялык жана маданий байлыгы катары көпчүлүктү кызыктырат жана көптөгөн туристтик гиддер түрк таттууларын “дүйнөдөгү эң мыктылар” тизмесине киргизет. Даамы жана назиктиги боюнча дээрлик ар бир даамга ылайыкталган түрк десерттери шаар тургундарынын жана конокторунун сүймөнчүлүгүнө ээ. Түркиянын таттуу даамдарынын популярдуулугуна байланыштуу Taste Atlas журналы «Дүйнөдөгү эң мыкты 100 десерт» тизмесинде бир нече атактуу түрк таттууларына басым жасаган.
Дүйнөлүк каттоодон өткөн “түрк баклавасы”
Баклава – эң белгилүү түрк десерти, майдаланган жаңгак менен толтурулган жана таттуу сиропко малынган жука кагаз камырдан жасалган жагымдуу кондитердик азык. Гастрономиялык салттары үчүн ЮНЕСКОнун “Чыгармачыл шаарлар тармагына” кирген Газиантептен алынган баклава жана Газиантептин эң көрүнүктүү баклавасы Taste Atlasка өзгөчө даам катары кошулду. Европа Биримдиги Комиссиясы тарабынан түрк ашканасына гана таандык даам катары катталган Газиантеп баклавасы Түркиянын күнүмдүк жашоодо жана өзгөчө учурларда эң маанилүү тамактарынын бири. Баклава кондитердик тамактын жалпы термини болгону менен, десерт даярдалышына жана көрсөтүлүшүнө жараша ар кандай аталыштарга ээ боло алат. Мисалы, Taste Atlasтагы да фыстык сарма, мисте менен жасалган баклаванын бир түрүн билдирет. Жалгыз фило баракка тоголонгон фыстык сарма жыш мисте пастасы менен жасалат, кээде «мисте майы» деп да аталат. Түркиянын бай маданий мурасынын элементардык өкүлү катары, баклава каалаган формада же стилде даярдалып, унутулгус даамдарды тартуулайт.
Taste Atlasтагы дагы бир салттуу түрк десерти – күнефе. Ысык күнефеге майдаланган филло камырынын же манна камырынын ортосуна эриген тузсуз сыр кошулат, андан кийин таттуу сиропко малып, майдаланган мисте менен кооздолот. Эң даамдуу күнефе Түркиянын Түштүк-Чыгыш Анадолу облустарында кездешет жана Хатайдын дүйнөгө таанымал таттуусу “Антакия Күнефе” Европа Биримдигинде “Коргоодогу Географиялык Белги” катары каттоого алынган.
Салттуу мурас: сүт десерттери
Түркиянын сүттүү десерттери өлкөнүн башка кулинардык даамдары сыяктуу популярдуу жана даамдуу. Бышырылган күрүч пудинги (Fırın sütlaç) – сүт, күрүч жана шекерди айкалыштыруу менен жасалган популярдуу салттуу түрк десерти; пудинг бышырылып, анын күйгөн бети корица же фундук менен кооздолот. Бул классикалык десерт бүткүл өлкө боюнча бар болсо да, көптөгөн күйөрмандар эң жакшысын Туркиядан кезиктире алышат.
Мараш балмуздагы (Maraş Dondurması) да Даам Атласынын гидинде. Тыгыз консистенциясы, өзгөчө даамы жана жыты менен Мараш Дондурма бүтүндөй Түркиянын сүйүктүү десерти. Бул кереметтүү кондитердик сырдын сыры анын ингредиенттеринде жатат: балмуздак Кахраманмараштагы табигый чөптөр менен азыктанган эчкилердин сүтүнөн жасалат, ал эми даамдуу «салеп» бул жерде өскөн кызгылт көк орхидеялардын тамырынан алынат.
Даам атласындагы дагы бир түрк таттуусу Ирмик халвасы Анадолу кулинардык маданиятынын ажырагыс бөлүгү. Дээрлик ар бир облуста бир аз вариациялар менен даярдалган тамак жарма, май, кант, сүт жана карагайдан турат. Ал көп учурда муздак Мараш балмуздагы менен бирге берилет.
Осмон дооруна таандык казандиби (карамелденген сүт пудинги) жумшак консистенциясы жана бир аз күйгөн негизи бар. Десерттин аты ал даярдалган казандын күйүп кеткен түбүн билдирет. Чыныгы казандиби майдаланган тоок төшүнөн жасалган десерттин (тоок төш пудинги) астыңкы катмарын күйгүзүү менен жасалат. Бирок, казандибилердин көбү сары май, сүт, күрүч уну, шекер жана крахмал менен берилип, үстүнө карамелизденген бөлүгү, майдаланган тоок төшү кошпой эле даярдалат. Бул салттуу тамак түрк кофеси же башка сансыз түрк десерттери сыяктуу чай менен берилет.
Бурулай Уланбек кызы